When perfection is driving us, shame is riding shotgun and fear is that annoying backseat driver.
Ik kwam van de zomer ook al in aanraking met dit thema, en ben er mij nog altijd heel bewust van. Maar deze week was er een stuk verdieping, een doorbraak als je wil. Ineens begrijp ik mijzelf een stuk beter en waar mijn intentie of motivatie soms ligt. Zodat ik er met meer afstand naar kan kijken. En meer keuze ervaar om te kiezen hoe ik ermee om wil gaan.
Interne dialoog
Wanneer was de laatste keer dat je iets strengs of ronduit lelijks tegen jezelf zei? Deze week? Gisteren? Enkele ogenblikken geleden? Voor de tiende keer vandaag?
We doen dit allemaal. De hele dag hebben we naast gesprekken met mensen om ons heen ook nog allemaal interne dialoog. En vaak zijn we in die innerlijke gesprekjes genadeloos tegen onszelf. We zeggen tegen onszelf (hardop of in ons hoofd) dingen die we ons nooit in het hoofd zouden halen om hardop te zeggen tegen een ander (behalve in onze meest boze, donkere fantasieën). Is dit herkenbaar voor je? Zeg je ook weleens dingen tegen jezelf die je nooit tegen een vriend zou (durven) zeggen?
Hoe praat je tegen jezelf wanneer je een foutje maakt?
Ik heb een lange historie van heel naar tegen mijzelf praten. Zelfs wanneer ik mijzelf wil helpen helen en compassie krijgen is mijn neiging meer de zweep erover te gooien en mijzelf verwijten te maken dan mijzelf met zachtheid te motiveren tot zelfzorg. Dus je zou mij een perfectionist kunnen noemen. Eigenschappen die bij dat label horen is dat perfectionisten vaak strebers zijn, succesvol, dingen voor elkaar weten te krijgen. En ook zijn ze zeer kritisch. Deze beschrijving kan ik mij wel in herkennen. Vooral naar mijzelf ben ik uitermate kritisch. Een van de zinnetjes die ik als een gebroken plaat naar mijzelf kan herhalen is: “Hoe kon je nou zo stom zijn!?”
Perfectionisme
Dankzij Geweldloze Communicatie leerde ik mijn innerlijke jakhalzen aaien en ze met zachtheid benaderen, waardoor ze inmiddels veel minder hard en minder vaak blaffen en bijten. Toch ontdekte ik tijdens de afgelopen maand een situatie waarin ik nog steeds keihard voor mijzelf ben. In mijn werk als trainer wil ik het gewoon hartstikke goed doen. Het is spannend om ondernemer te zijn, en ik ben dankbaar dat ik die enorme drive in mij heb om hard te werken en voor het resultaat te gaan. Daarom heb ik er eigenlijk nooit zo bij stilgestaan dat perfectionisme daarin ook juist een belemmering kon zijn.
De verschuiving kwam toen ik in een training met ouders geconfronteerd werd met ‘Ja, maar…’ elke keer wanneer ik mij kwetsbaar uitte en iets heel persoonlijks en intiems over mijn eigen leven deelde, zoals een moment van falen in het contact met mijn zoons bijvoorbeeld. En hoe datgene waar ik zoveel van houd (Geweldloze Communicatie) mij daarbij hielp. Het ontbreken van empathie (of zelfs sympathie of een andere vorm van erkenning van de kwetsbaarheid van het moment) zette mijn lichaam meteen in vecht/vluchtmodus. Een automatische stress respons omdat situaties waarin empathie ontbreekt mij onbewust herinneren aan situaties waarin ik ook totaal niet gezien werd voor de liefde en passie in wat ik vertelde. Wanneer ik vroeger thuiskwam na een weekendje met mijn vader dan hoefde ik het niet in mijn hoofd te halen om te vertellen hoe leuk ik het had gehad of wat er fijn was daaraan. Mijn vader deed al die dingen met mij die mijn moeder dacht zich niet te kunnen veroorloven of waar ze geen tijd of energie voor had. Naar de dierentuin en naar de speeltuin, samen zwemmen, ik deed bij hem allemaal dingen die mij een fantastisch gevoel gaven. Maar als mijn moeder mijn enthousiaste verhalen hoorde als ‘hoe het ook kon’, of ‘dat het leuker was bij mijn vader’ dan moest ze ‘die Wanner*-manieren er weer uit slaan’ en kreeg ik te horen dat ik vrijpostig was en een pak slaag.
In een training, wanneer ik dus niet gehoord word én geconfronteerd met weerstand op hetgeen ik deel dan voel ik heel onbewust een grote angst, een paniekreactie, waarvan ik op dat moment meteen dissocieer, omdat deze doodsangst als kind veels te overweldigend was om te voelen. Ik verlies de verbinding met mijzelf en kan niet meer echt aanwezig zijn bij deelnemers. Mijn gevoel is weg. Dus ga ik maar in mijn hoofd zitten en veel uitleggen en beargumenteren in een poging hetgeen ik deelde in ieder geval gehoord en geaccepteerd te krijgen en voel mij ondertussen steeds eenzamer en onzekerder omdat ik merk dat ik steeds meer afstand voel en dat wat ik doe niet werkt om te verbinden. En dan begint de perfectionist in mij zijn kop op te steken. Want verbinding is nu net waar heel de training om draait! Je weet toch dat het niet werkt om te beleren en fixen en oplossen en zorgen dat de ander iets inziet? Je zou juist empathie voor ze moeten hebben, naar ze luisteren. Eerst hen horen voordat ze empathie voor jou kunnen hebben. Dus waarom zit je jezelf hier onzeker en alleen te voelen? Je zou met jezelf moeten kunnen verbinden. En ook met je deelnemers. Je hebt toch zeker geleerd hoe dat moet? Hoe kun je nou zo stom zijn!
Is dat niet ontzettend verdrietig? Zo een prachtige tactiek die ik als kind ontwikkelde om te overleven in een situatie waarin mijn veiligheid fysiek bedreigd werd en er geen andere manier was om mij tegen overmacht te beschermen. En ik beoordeel mijzelf keihard dat ik dissocieer en uit verbinding ga op zulke momenten. Omdat ik van mijzelf vind dat ik wat anders zou moeten doen inmiddels. Allerlei verwachtingen die horen bij het label van ‘trainer’ dat ik mijzelf geef. Waarmee ik mijzelf ontzettend geweld aandoe. Terwijl ik juist ontzettend veel veiligheid nodig heb in zulke momenten. Maar waar de perfectionist in mij niet om durft te vragen omdat ze bang is dat het ten koste gaat van de tijd en ruimte om aan de deelnemers te geven, en te delen wat ze zo belangrijk acht. Een hopeloze situatie.
Omgaan met zelfkritiek
De definitie van geweld die Marshall Rosenberg hanteerde is waarschijnlijk een stuk breder dan je gewend bent. Een definitie die je aan het denken zet. Hij zei dat elke keer wanneer we iemand iets willen laten doen uit verplichting, schuld, schaamte, angst voor straf of om een beloning te krijgen, we die persoon geweld aandoen.
Lees dat nog eens… Het is een daad van geweld, elke keer wanneer je een ander iets probeert te laten doen uit verplichting, schuld, schaamte, angst voor straf of om een beloning te krijgen.
Dit betekent dus dat elke keer wanneer we onszelf vertellen dat we het niet goed doen en onszelf proberen te verplichten om iets anders te doen, we onszelf geweld aandoen. Hoe goedbedoeld ook.
Om een geweldloze relatie met onszelf en anderen te hebben vraagt juist om te handelen vanuit begrip, compassie en liefde in plaats van angst, schuld of schaamte. In die mindset van onvoorwaardelijk liefhebben stappen gaat gemakkelijker wanneer er nieuwsgierigheid is. Nieuwsgierigheid waarmee we informatie verzamelen over onszelf zonder daar gelijk een oordeel aan te hangen dat we het niet goed doen of dat het beter kan.
Oefening:
Hier volgt het basisproces volgens Geweldloze Communicatie waarmee je kunt beginnen de hardheid van je innerlijke motivator te gaan transformeren naar een nieuwsgierige houding:
- Leer je innerlijke jakhalzen herkennen! We hebben ze allemaal. Zinnen als: “Hoe kon je zo stom zijn?!”, “Je leert het nooit.”, “Je had beter moeten weten!” Het begint met bewustwording. Hoe pijnlijk ook, leer luisteren naar die stem in jezelf.
- Wees je ervan bewust dat dit niet de waarheid is. Deze zinnen zijn een vaste programmering die zich heel onbewust in je hoofd afdraait. Misschien zijn er mensen die dit vroeger tegen je zeiden, maar het is ook mogelijk dat je deze gedachten zelf hebt bedacht en dat ze je automatische denkpatroon werden.
- Leer stil te staan bij wat je voelt. Er zijn prettige en onprettige gevoelens, maar geen goede of slechte. Prettige gevoelens wijzen op vervulde behoeften en onprettige op onvervulde behoeften. Door te oefenen met je gevoel te benoemen en belangrijker, om dit gevoel toe te staan er te zijn kun je meer gewaarworden wat je nodig hebt dan wanneer je in je kritische gedachten blijft hangen. Dit is vaak nog lastiger dan je denkt, en mijn spiekbriefje kan je hierbij ondersteunen. Zoals alle nieuwe vaardigheden kost het tijd om te leren je gevoelens te identificeren en er te laten zijn.
Terugkijkend naar het moment dat ik verzandde in mijzelf een vreselijk slechte trainer vinden als ik niet perfect aanwezig ben bij deelnemers en volledig beschikbaar voor hen ben met empatische ruimte… Ik vertelde mijzelf dat ik dit nu toch wel zou moeten kunnen. Dat zo’n oude pijn allang geheeld zou moeten zijn, dat ik dat al in zoveel trainingen en in empathiegesprekken met anderen had verwerkt en dat het nu klaar was. En ook dat ik gewoon niet genoeg mijn best deed, dat ik mijzelf moest vervrouwen en snel terug naar de groep en er voor ze zijn. Dat was ik aan ze verplicht.
Je kunt wel zien hoe mijn manier van reageren en innerlijke dialoog duidelijk kwam vanuit schuld, schaamte en verplichting. Bang om goedkeuring en acceptatie te verliezen. En ook voor straf, of gebrek aan beloning.
Toen ik deze automatische gedachten kon vatten, erop terugreflecteren en ook een niet-oordelend luisterend oor ervoor vond waardoor er veiligheid was om al mijn pijnlijke gevoelens toe te laten, veranderde de innerlijke dialoog. “Je voelt je teleurgesteld dat je niet altijd volledig present kunt zijn omdat je een grote behoefte hebt om bekwaam te zijn, en op integere wijze te delen en van waarde te zijn voor anderen? Wacht eens even Astara, je kunt niet meer dan je best doen met de bagage die je hebt.”
Kun je het verschil voelen?
In de hierop volgende trainingen merkte ik dat ik het reageren op mijn kwetsbaar delen met Ja-maar niet langer interpreteerde als weerstand maar dat er ook ruimte was om te zien dat er veel motivatie was om te begrijpen wat ik wilde delen en zich dit eigen maken op een manier die in hun eigen perceptie past. Niet te verbinden met mijn verhaal maar te willen snappen hoe dat van toepassing op zichzelf zou kunnen zijn. Vanzelf, zonder mijzelf te vertellen dat ik dat zou moeten kunnen. Door die verschuiving in mijn perceptie kan ik nu als vanzelf meer compassie voor deelnemers hebben en heb ik die perfectionistische kritische innerlijke motivator niet meer zo hard nodig.
Aan de slag?
Module 2 van het trainingstraject Communiceren met Compassie is helemaal gericht op processen, oefeningen en vaardigheden die je helpen meer compassie voor jezelf te ontwikkelen. Communiceren met Compassie is een krachtig en transformerend proces, en het is ook gemakkelijk om te leren. Maar veranderen is uitdagend, en het wordt alleen maar moeilijker wanneer we streng voor onszelf zijn. Dus als je wilt leren om anders te gaan communiceren met de belangrijke personen in je leven is het van essentieel belang dat je eerst leert om liefdevoller te gaan communiceren met jezelf.
Ik ben optmistisch dat steeds meer mensen de kunst van het compassievol communiceren met zichzelf zullen gaan ontdekken. Wanneer dit gebeurt zou dit mijn behoefte aan bijdragen aan een vreedzamere wereld, hoop en heling vervullen. Op een veel fijnere manier dan door hard tegen mijzelf te zijn op momenten dat ik moeite heb om mij veilig te voelen.
Meer lezen?
* Ik heette tot mijn 18e Astara Wanner en heb tijdens mijn studententijd mijn achternaam laten veranderen als erkenning voor mijn moeder die mij zonder mijn vader heeft opgevoed.
